اثر دزهای مختلف پرتوتابی الکترون و گاما بر قابلیت هضم، کینتیک تولید گاز، محتوای تاننی، جمعیت پروتوزوآ و تولید گاز متان تفاله دانه و پوست انار در شرایط آزمایشگاهی

ایران با تولید سالیانه 908550 تن انار، ازجمله مهمترین کشورهای تولیدکننده انار در جهان محسوب می شود، که این حجم انبوه تولید همراه با مقادیرقابل توجهی ضایعات، به نامهای تفاله دانه انار (یا هسته انار) و تفاله پوست انار بطور جداگانه می¬باشد. اما میزان تانن بالای آن عامل اصلی محدودیت مصرف این ماده خوراکی است. پرتوتابی مواد خوراکی یک روش عمل آوری فیزیکی، شامل استفاده کنترل شده از انرژی پرتوهای یون ساز شامل پرتو گاما و الکترون برای بهبود ارزش غذایی مواد خوراکی است. بنابراین اثر دزهای مختلف پرتوتابی الکترون و گاما بر قابلیت هضم، کینتیک تولید گاز، محتوای تاننی، جمعیت پروتوزوآ و تولید گاز متان تفاله دانه و پوست انار در شرایط آزمایشگاهی انجام شد. تفاله دانه و پوست انار در دو آزمایش جداگانه با پرتوی گاما و پرتو الکترون در دزهای 5، 10، 15 و 20 کیلوگری پرتوتابی شدند که برای هر تفاله یک تیمار شاهد (بدون پرتوتابی) در نظر گرفته شد و داده-ها در قالب طرح کاملاً تصادفی آنالیز شدند. مقادیر ماده خشک، ماده آلی، پروتئین خام، چربی خام (عصاره اتری) و دیواره سلولی بدون همی سلولز (adf) تفاله دانه و پوست انار بین تیمارها معنی دار نبود (05/0p>). اما در مورد دیواره سلولی علی رغم عدم تفاوت معنی دار پرتوتابی گاما و الکترون بر مقدار ndf تفاله پوست انار، مقایسات گروهی حکایت از تأثیر معنی دار پرتو گاما بر مقدار ndf تفاله دانه انار داشت. پرتو الکترون تغییر معنی داری در مقدار ndf تفاله دانه ایجاد نکرد. پرتوهای گاما و الکترون مقدار تانن متراکم تفاله دانه و پوست انار رابطور معنی داری کاهش دادند و این کاهش در دزهای بالاتر هر دو پرتو بیشتر بود. مقایسات گروهی مستقل پرتوهای یون ساز نشان داد که پرتوهای گاما و الکترون اثرات متفاوتی بر مقدار تانن متراکم تفاله دانه انار داشتند، بطوریکه پرتو الکترون نسبت به پرتو گاما، تأثیر بیشتری در کاهش مقدار تانن متراکم تفاله دانه انار داشت، اما تفاوت معنی داری بین اثر پرتو گاما و الکترون بر مقدار تانن تفاله پوست انار مشاهده نشد. تیمارهای مختلف پرتوتابی قابلیت هضم ماده خشک و ماده آلی تفاله دانه انار را کاهش دادند. درحالیکه قابلیت هضم ماده خشک و ماده آلی تفاله پوست انار تحت تأثیر پرتوتابی قرار نگرفت. بنابراین به نظر می رسد اثر پرتوتابی بر قابلیت هضم به نوع خوراک، نوع پرتو و دز مورد استفاده بستگی داشته باشد. پرتوتابی باعث تغییر پتانسیل تولید گاز (b) و نرخ تولید گاز (c) تفاله دانه گردید. از طرفی افزایش پتانسیل تولید گاز تفاله پوست انار به¬وسیله پرتو گاما در دزهای بالایی (15 و 20 کیلوگری) و پرتو الکترون در تمامی دزها، در مقایسه با تیمار شاهد معنی دار نبود. همچنین پرتوتابی تغییری در نرخ تولید گاز (c) تفاله پوست انار ایجاد نکرد. تیمارهای آزمایشی تغییری در میزان فاکتور تفکیک کننده تفاله دانه و پوست انار پرتوتابی شده (گاما و الکترون) نسبت به شاهد ایجاد نکردند. مقایسات گروهی نشان داد پرتو گاما تولید گاز متان تفاله دانه انار را بطور معنی داری (05/0p<) کاهش داد، که این کاهش در دزهای پایین پرتوگاما (5 و 10 کیلوگری) مشاهده شد. کاهش تولید گاز متان تفاله دانه انار پرتوتابی شده با الکترون معنی دار نبود. همچنین تولید گاز متان در تفاله پوست انار تحت تأثیر پرتوهای گاما و الکترون قرار نگرفت. جمعیت کل و 5 جنس پروتوزوآ تفاله دانه و پوست انار نیز تحت تأثیر پرتوتابی (گاما و الکترون) قرار نگرفت. بنابراین نتایج مطالعه حاضر نشان می دهد پرتوتابی بطور کلی باعث بهبود ارزش تغذیه ای این محصولات فرعی به ویژه تفاله پوست انار گردید.